In de 17e en 18e eeuw gold Frankendael als dertien in een dozijn. Eeuwenlang had hier een meer gelegen, het Diemermeer, ook Watergraafsmeer genoemd, dat uiteindelijk in 17de eeuw werd drooggelegd. En omgetoverd tot een recreatie en moestuinen gebied, een groenstrook aan de rand van de toen explosief uitdijende en drukker wordende stad. Overal verrezen buitenplaatsen, grote en kleine, met priëlen, tuinen, parken, luxe fonteinen, oranjerieën, Engelse plantsoenen, koetshuizen, menagerieën van huis tuin en keuken dieren maar ook exotische beesten, boomgaarden, kassen, tuinarchitectuur, doolhoven en theehuizen. Langs de Middenweg en Kruislaan stonden zo’n stuk of 50 grote buitenplaatsen en in het noordwestelijk deel nog eens 30 kleinere en er waren ook ongeveer 30 deels voor publiek toegankelijke pleziertuinen. Ze hadden de gekste en ook gewoonste namen: hier rond Frankendael stonden de buitenplaatsen: Goedgenoeg, Vreede rust, Middenmeer, de Olifant, klein Bartolotti, Stadzigt, Voorland, Vreedens lust, Ooster zigt en de Peerel, om er maar een paar te noemen. Ze zijn allemaal verdwenen, vervallen, verbouwd, gesplitst, gesloopt, sommige al aan eind van 18de eeuw, andere nog heel kort geleden, bijvoorbeeld voor de bouw van het Ajaxstadion in de Meer in 1934 of voor de aanleg van de ringweg A10 in de jaren 70.
Nu is Frankendael ontzettend bijzonder, de enige buitenplaats in z’n soort die de tand des tijds heeft doorstaan: met niet alleen het buitenhuis dat rond 1660 is gesticht en vele verbouwingen en vergrotingen heeft gekend, maar ook met de poort uit 1783 en de fontein die in 1770 hier geplaatst is, opgekocht op een veiling door de toenmalige eigenaar Jan Gildemeester, een fontein die de drie stromen Gein, Gaasp en Smalweesp voorstelt, afkomstig van een buiten in Driemond gemaakt door Ignatius van Logteren. Frankendael breidde het tuin en park areaal een aantal keren flink uit tot in de 19de eeuw. In 1835 kreeg het complex een nieuwe bestemming als restaurant en pleziertuin, daarna in 1867 werden er een kwekerij en landbouwschool in gevestigd. In de 20ste eeuw werd hergebruikt als school over planten en dieren, er kwam een openlucht theater en vanaf 1982 een openbaar park, met altijd nog het woonhuis, met als laatste bewoonster mevrouw van Vliet, en nu in 2010 weer een nieuw tijdperk met de Foundation Frankendael, met een tentoonstelling dat het verleden van Frankendael en daarmee van dit typisch stuk Amsterdam levend houdt. Frankendael heeft al lange tijd gewerkt als een magneet voor geschiedenis belangstelling. Bij alle recente verbouwingen waren er mensen die scherven en dingen in het park verzamelden en hebben bewaard en nu bij het huis afgeven. Er waren historici en kunsthistorici die het buiten het bestudeerd, verschillende musea in Amsterdam hebben gewaakt over de boedel. Ook wij archeologen hebben, juist ook op aandringen van Cecilia van Vliet die persoonlijk over het erfgoed van Frankendael waakte, in de bodem meegekeken tijdens de herinrichting van de tuin in 2003. Daar ontdekten we nog vlak onder het maaiveld de complete fundering van een oranjerie of wintertuin een kas uit de 18de eeuw, een vergeten stukje geschiedenis van het buitenhuis dat weer tastbaar en zo kortstondig levend werd gemaakt.
Dat is wat archeologen doen, visueel en tastbare geschiedenis vastleggen op plekken, plaatsgebonden. En dat is precies wat Keys nu ook doet: 9 kunstenaars die zich in op hun eigen manier hebben laten inspireren door de geschiedenis van Frankendael en dat hier op deze tentoonstelling tot uitdrukking brengen: ieder met eigen middelen en ieder met eigen inspiratiebronnen bieden zij met deze tentoonstelling sleutels tot het verleden. Een geweldig initiatief om Frankendael datgene te laten doen waar het goed in is, heden en verleden samenbrengen op een inspirerende en intrigerende persoonlijke manier: ik wil daarom Keys graag openen zodat een ieder zijn eigen historische ervaring kan ondergaan.
Dr. J.H.G.Gawronski, hoofd BMA en hoogleraar urbane archeologie aan de UvA.
